Mięsień żwacz, czyli niewielka wielozadaniowa struktura

Lubię jeść, a Wy? Zapewne niektórzy robią to z przymusu, więc na samą myśl zaciskają zęby. Jednym z kilku mięśni biorących udział w tej wydawałoby się nieskomplikowanej czynności jest mięsień żwacz – musculus masseter. Wraz ze swoimi kolegami (mięśniami grupy czynnościowej odpowiadającej żuciu) wyłonił się z mięśniówki I łuku skrzelowego (patrz embriologia) i jest unerwiony przez nerw żwaczowy wywodzący się z gałęzi nerwu trójdzielnego.

W zrozumieniu funkcji żwacza pomoże nam wgląd w jego ułożenie topograficzne oraz to gdzie zlokalizowane są jego przyczepy. Zanim jednak do tego przejdziemy, należy zwrócić uwagę, iż budowa tego mięśnia jest wyraźnie rozdzielona. Możemy wyróżnić w nim pars superficialis, – czyli część powierzchowną, która jest dłuższa i szersza oraz pars profunda, – czyli część głęboką, mniejszą i nieco wysuniętą w tył względem tej pierwszej.

Część powierzchowna wstrzela się ścięgnem w dolny brzeg kości jarzmowej oraz łuku jarzmowego ciągnąc się dalej aż do szwu skroniowo-jarzmowego. Włókna przebiegają skośnie ku tyłowi w kierunku przyczepu końcowego zlokalizowanego na guzowatości żwaczowej na kącie żuchwy. Mniejsza, nieco bardziej wstydliwa siostrzyczka – część głęboka rozpoczyna się w części tylnej łuku jarzmowego. Jej włókna biegną bezpośrednio ku dołowi gdzie spotykają się i łączą z włóknami pars superficialis.

Naczynia (głównie tętnica żwaczowa) oraz nerw żwaczowy wnikają w mięsień od strony wewnętrznej wyłaniając się z wcięcia żuchwy. Przestrzeń pomiędzy dwoma częściami tego mięśnia jest wypełniona tkanką łączną, która umożliwia przesuwanie względem siebie struktur.

Do funkcji motorycznych tego mięśnia należy unoszenie żuchwy, delikatne jej obracanie do boków (w kierunku napiętego mięśnia), zwieranie zębów oraz wysuwanie żuchwy ku przodowi. Bierze zatem udział w pierwszym etapie podstawowej funkcji życiowej, jaką jest konsumowanie (uwielbiam).

Ponadto żwacz jest jednym z mięśni ekspresyjnych, który silnie aktywuje się w przeżywaniu skrajnych emocji takich jak: gniew, złość. Jest również wrażliwym mięśniem w reakcjach autonomicznych jak na przykład stres – objawia się to wzmożonym napięciem okalającej go powięzi jak i samego mięśnia. Bardzo często prowadzi to do wielu zaburzeń w obrębie aparatu żucia. Najczęstszymi z nich jest bruksizm prowadzący do przewlekłych problemów w uzębieniu jamy ustnej. Kolejne to zmiany zwyrodnieniowe w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego objawiające się dolegliwościami bólowymi, a w skrajnych przypadkach ograniczeniem możliwości odżywiania. Dalsze niesympatyczne dolegliwości to zespoły bólowe w obrębie samego mięśnia i głowy (ze względu promieniujący charakter bólowy) oraz poczucie ciągłego dyskomfortu w związku z napięciem czy też restrykcją na poziomie żwacza.

Ponadto są doniesienia naukowe jakoby napięcie mięśnia żwacza miałoby wpływać na zakres ruchomości w obrębie stawu biodrowego. Im większe napięcie mięśnia tym bardziej ograniczona ruchomość stawu biodrowego. I na odwrót w przypadku zmniejszonego tonusu. W dodatku żwacz reaguje na wzmożone napięcie innych mięśni, na przykład czworobocznego grzbietu.

Najczęstszymi technikami i metodami fizjoterapeutycznymi wykorzystywanymi w leczeniu tego mięśnia są: Kinesio Taping, techniki energii mięśniowej, terapie punktów spustowych, techniki powięziowe, masaże funkcjonalne, poprzeczne oraz inne techniki masażu, techniki suchego igłowania, pinopresury oraz terapii manualnej. Jednakże proces leczenia dysfunkcji i zaburzeń w obrębie tego mięśnia oraz otaczających go struktur wymaga bardziej holistycznego podejścia, opartego na szczegółowej diagnostyce, mającej na celu zlokalizowanie przyczyny zaburzenia i pracy bezpośrednio na niej. Zmiany patologiczne w obrębie żwacza to bardzo często sam szczyt góry lodowej, a problem leży u jej podstaw.

mgr Wojciech Kwiatkowski

Bibliografia:
Ilustracja 1 – Voll M., Wesker K., [il.], Mięśnie skroniowy i żwacz, w: Schunke M., Schulte E., Schumacher U., Prometeusz – Atlas anatomii człowieka, wyd. 1, Tom III – Głowa i Neuroanatomia, Wrocław 2015, s. 49.